Vitavörður í mesta Rabbað við Sigurð Jónatansson, vitavörð á Stórhöfða í Vestm.eyjum ir lifað háðfa öid í vifantim, þarf helzf að v&ka allan so nn. í mesta veðrabæli á Islandi — já, sennilega í öllum heiminum — því þar er !ogn sem næst óþekkt fyrirbæri, en hinsvegar alltaf rok, búa roskin hjón sem gæta vitans og veðurathugunarstöðvar, sem þar hefur verið komið upp. Þeir sem hlustað hafa á veðurlýsingar Veðurstofunnar á xmdanförnum árum vita að mesta veðrabæli á íslandi er Stórhöfði í Vestmannaeyjum. Það herma gamansamir menn að þar komi aðeins hálfur logndagur ár hvert að meðaltali. Hvort það satt læt eg ósagt. Hitt er staðreynd að enginn flugvöllur landsins er jafn oft lokaður sökum storma sem Vestmannaeyjaflugvöllur og líka er það staðreynd að þegar ég heimsótti vitavarðarhjónin í Stórhöfða þá var þar nær ó- stætt veður af norðaustri og riísti inn í merg og bein. !— Þetta er ekki mikið hjá því sem er hér stundum, sagði Sigurður Jónatansson vitavörð- ur. Þá er hér í raun og sannleika óstætt og ekki viðlit að fara út fyrir hússins dyr. — Þú ættir að þekkja það, þú hefur verið hérna lengi. ■— Eg hef átt heima að mestu leyti í hálfa öld. Kom hingað tólf ára gamall snáði með föð- ur mínum. Áttum áður heima í Mýrdalnum, en pabbi minn var bróðir Eldeyjar-Hjalta. Hefur verið nær 50 ár. — Var pabbi þinn fyrsti vita vörðurinn í Stórhöfða? — Ekki var það nú. Vitinn var reistur árið 1906 og hann hét Guðmundur Ögmundsson, sem var hér fyrst vitavörður. Faðir minn tók við starfinu árið 1910 og ég við af honum 1935. Eg hef því átt hér heima í nær 50 ár og er öllum hnútum kunnugur orðinn. — Hvað hafa veðurathuganir verið starfræktar hér lengi? — Þær voru gerðar í Stórhöfða fyrst 1923 og óslitið upp frá því. — Er þeim eins háttað nú og; þá? — Nei. Það er alltaf verið að auka þær. Og nú er svo komið að maður þarf helzt að vera eitthvað að bauka við þær all-; an sólarhringinn. Það virðist alls ekki ætlast til þess að mað- ur þurfi nokkurn tíma að sofa, því nú orðið þarf maður að lesa af mælunum á 3ja klukku- .stunda fresti. Stundum er mað- ur í þann veginn að festa blund inn þegar maður verður að brölta á fætur til þess að lesa af mælunum á nýjan leik. Fyrir svefnstygga væri þetta ekki gott starf. Hann les af 4 mælum. — Hvers konar mælar eru það, sem þú þarft að lesa af? — Það eru fjórir mælar utanhúss, þ. e. hámarksmælir, lágmarksmælir, hitamælir og svokallaður votur mælir. Vindhraðinn er- hins vegar athugað- ur með hlustunartækjum og til þess þarf ekki að fara út. —" Er þetta ekki vondur starfi' í illviðrum? — Alveg sérstaklega. Oft er svo hvasst að það er illfært hér á Stórhöfða, og ef þar við bætist náttmyrkur og hríð þá er enginn öfundsverður af starfinu. Einstöku veður verða svo hörð hérna uppi, að lífshættulegt er að fara út. Það eru næð- issömustu stundirnar því þá Sigurður Jónatansson, vitavörður. hætti ég mér ekki út og get hvílzt í næði. En þetta kemur ekki allt of oft fyrir. — Hvað hefurðu mælt mest- án vindhraða á Stórhöfða? — Sextán stig, eða 100 hnúta. Þá er betra að halda sig ekki utan dyra. — Þú hlýtur að hafa ofsa hátt kaup fyrir svona ónæðissamt starf og illt, ekki sízt með tilliti til þess að þú þarft helzt að vaka allan sólarhringinn. Auk þess er þetta tvöfalt starf, vitavarzla og veðurathuganir? Þarf ekki eyðslu til! — Eg veit ekki hvað ykkur finnst um það þarna í höfuð- borginni, en okkur hérna Stórhöfðabúum finnst við vel geta komið kaupinu okkar í lóg — og þurfa ekki sérlega eyðslu* semi til. Fyrir veðurathuganirnar fékk ég árið sem leið rúmléga 37 þúsund krónur í kaup, og að auki um. 11 þúsund krónur fyrir vitavörzluna. Þetta eru 4 þúsund krónur á mánuði, en að sjálfsögðu hef ég húsnséði, eldsneyti og ljós ókeypis. Samt verður að halda sparlega á til að kaupið gangi ekki til þurrð- ar. — Þú rekur einhvern búskap hér efra? — Enginn bóndi myndi kalla þetta búskap, en hér hef ég samt örfáar kindaskjátur til að hugsa um og eina kú, sem á- byggilega gefur af sér beztu mjólk í heimi. Grasið er kjarnmikið og gott. Og úr því að það er til þess ætlazt að maður vaki allan sólarhringinn, þá munar mann ekki svo mikið um að bæta á sig þessari skepnuhirðingu. Nú er öllu ekið heim. — Aðdrættir eru nokkuð langir úr kaupstað? — Það eru 6 kílómetrar hing að úr kaupstaðnum, en síðan vegurinn kom eru aðdrættir miklu auðveldari en áður. Nú vald sitt, en þéim tókst það ekki. Yfirmennirnir þögguðu allan ofstopa jafnharðan niður í þeim. — Hvað voru þeir lengi á Stórhöfða? — Til haustsins 1943. Fyrst voru hér Kanadamenn í byrjun hernámsins, síðan brezkir sjcliðar og loks Bandaríkjamenn. Þeir voru fjölmennastir og byggðu hér miklar bækistöðvar og fjölda bragga á höfðanum. Þá mátti enginn maður heimsækja mig nema ég sækti hann niður að hliði og fylgdi honum þangað til baka. En mér sýndu þeir fullkomið traust. — Hefur þú ekki verið á- horfandi að válegum atburðum í Stórhöfða frá því að þú komsi hingað? — Sitt af hverju hefur skeð, en sjaldnast að ég hafi beinlínis verið áhorfandi að því. Það heitir Vík, þar sem eiðið er mjóst milli Stórhöfða og að- aleyjarinnar. Þar hafa strandað tveir brezkir togarar í mínu minni. Annar þeirra strandaði rétt eftir síðustu styrjöld, en Fuglabjörgin í Vestmannaeyjum eru undarlega fögur. Bergið sjálft er víðast móbrúnt að lit, en fuglinn gefur því líf og aukin litbrigði. Hvar sem silla er í berginu situr fuglinn unnvörpum og þar er allt á eilífri hreyfingu. Hitt er svo annað mál, að oft býr dauði og glötun í bessari miklu og sérkennilegu fegurð, og beir eru ótaldir hinir vösku og hugdjörfu Vestmannaeyingar, sem hrapað hafa í þessum björgum. Vitinn og vitavarðarhúsið á Stórhöfða. Vitavarðarhjónin standa við vegginn. er hægt að aka bíl heim í hlað, en áður varð að bera alla að- drætti á bakinu upp höfðann og hann er 122 metra hár. Það var erfitt verk þegar um þungar byrðar var að ræða. Á þeim árum þegar faðir minn var vitavörður fór hann flesta daga gangandi alla leið niður í kaupstaðinn. Það var röskur klukkustundar gangur hvora leið. Þá hélt hann venjulega á einhverju með sér til baka. Þannig dró hann að sér vistir í búið og annað til heimilisþarfa. Nú er öllu ekið heim, enda orðið svo mikið að gera við veðurathuganirnar að mað- ur má helzt ekki víkja sér frá. — Hvenær var vegurinn lagður? ■— Það er tiltölulega stutt síðan. Á meðan herinn sat hér á Stórhöfða var stöðugur metingur milli hans og íslendinga hvor ætti að leggja veginn. Báð ir þrjózkuðust, en seinna var vegurinn tekinn í þjóðvegatölu og síðan hefur honum verið haldið vel við. Hermenn frá ýmsum þjóðum. — Hvernig var sambýlið við herinn? — Ágætt. Það kom einstöku sinnum fyrir að hermenn ætluðu að beita frekju og sýna hinn allmörgum árum áður í 'dimmviðri og snjókomu. Mannj björg varð í bæði skiptin en skipin eyðilögðust. Svo varð hérna válegt slys fyrir átta eða níu árum. Eg man að það skeði 1. maí. Tveir ! ungir menn höfðu róið sinn á hvorum kajak vestur fyrir Stór höfða. Þeir hétu Grétar Sigurðs son og Sævar Benónýsson. Hjálpin barst of seint. Þeir þeir voru komnir hér skammt undan hvolfdi kajak Grétars. Sævar náði til hans og ætluðu þeir að rétta kajakinn við, en það tókst ekki. Sævar gat ekki tekið Grétar upp í sinn bát, því hann var ekki nema fyrir einn mann. Hann gat ekki heldur komið Grétari á kjöl og varð að skilja þarna við hann. Réri hann síðan lífróður til lands, upp í svokallaða Brimsurð. Þaðan hljóp hann á sokkaleistunum og allur holdvotur, allt hvað fætur toguðu hingað upp á Stórhöfða til þess að sækja hjálp. Héðan var símað eftir aðstoð lögreglu, er kom í skyndi og mannaði bát til þess að fara á slystaðinn. Menn irnir fundu Grétar á floti í sjón um, en hann var þá örendur, hefur sennilega dáið af kulda. En þegar Sævar sá bátinn með lögreglumönnunum leggja frá

landi var hann svo örvinglaður og viðutan að hann kastaði sér til sunds eftir bátrium og urðu lögreglumennirnir að bjarga honum. Vindmælar hafa oft fokið. — Hafa menn ekki hrapað í Stórhöfða? — Stundum ber það við ef ó- gætilega er farið. Það er stutt síðan að manni, sem var við lundaveiðar austan í höfðanum varð fótaskortur og hrapaði til bana. , Nokkru áður var 6 ára drengs saknað. Háfði enginn séð til fepða drengsins út á bjargið, en þegar hann kom ekki heim til sín var farið að leita og m. a. beðið um aðstoð okkar bræðra við leitina. Bróðir minn.fann lík drengsins fremst í urð fyrir neðan bjargið. Hann hafði hrap að 80 metra niður. — En áður en við skiljum, Sigurður, hvað manstu eftir verstu veðri hér í Stórhöfða. — Oft hafa þau verið mikil .veðrin hérna, því er ekki að neita, og betra að tryggja allt sem vandlegast og reyra niður. Vindmælarnir hafa fokið oft og eihu sinni var komið upp vindmyllu tii rafmagnsframleiðslu, en hún fauk strax. En það eru ekki rokin eða fárviðrin samt sem mér eru minnistæðust, heldur þrumuveðrin. Þau geta orðið stórkostleg hér í Stórhöfða. Eftirminnilegust er mér þrumaveður sem gerði fyrir mörgum árum. Þá laust eldingu niður í sjálfan vitann, stórskemmdi ljóstækin og brenndi allt tréverk sem var inni. Síminn eyðilagðist líka, svo ekki var unnt að kalla á hjálp. Þegar eldingunni laust niður var ég staddur í gamla íbúðarhúsinu og heyrði þá ægilegan hávaða og djöfulgang eins og að Stórhöfði væri að hrynja í sjó fram og um leið nötraði hús ið og lék á reiðiskjálfi. Eg vissi í fyrstu ekki hvað skeð hefði, en seinna varð mér það ljóst. Þrumuveðrið yar ógurlegt frá upphafi til enda, lengi nætur blossuðu eldleiftrin í myrkrinu og eldingunum laust niður hverri af annarri, eins 'og heimsendir væri að hefjast. Þetta er ógurlegasta veður sem ég man, og jafnframt það, sem mestu tjóni hefur valdið á Stórhöfða.




http://timarit.is/direct_links_init.jsp?pageId=2348215