Sigurður Jónathansson
vitavörður 1935-65.
hrifízt
af
náttúrunni
í
Mýrdalnum
og
þar í
kring.
Nú
blasti annað
og
meira útsýni
við
honum,
og
kunni
hann
vel að
meta það.
En
tvær hlið-
ar
eru á
hverju máli,
og
einnig
hér.
Veðrahamurinn
gat
orðið ofsalegur
uppi
á
Höfðanum,
svo að
jafnvel
gat orðið hætt ungum börnum, hvað
þá lauslegum hlutum,
sem
stóðu
úti.
En
vitavörðurinn
nýi var
enginn
viðvaningur
í
lífsbaráttunni. Hann
hafði góða reynslu
frá
fyrri störfum
sem bóndi
og
smiður, hagleiksmað-
ur
með
iðnaðarmennt
að
baki.
Til
marks
um
hagleik hans
má
þess
geta,
að
hann fékkst nokkuð
við
klukkuviðgerðir. Komu margir
með
klukkur sínar til. hans þegar
þær
biluðu
og kom Hnn
þeim aftur
af
stað.
Sjálfur átti hann vasaúr,
sem
voru
þá
ekki ýkja algeng.
Svo
hend-
ir
það að
spindilfjöðrin
í því
slitnaði,
og
fór
hann
með það til
Reykjavík-
ur,
en
úrsmiður
þar
kvað
upp
þann
úrskurð,
að
ekki væri hægt
að
gera
við úrið.
Bað
hann
þá
úrsmiðinn
að
ljá sér
aðstöðu
þar á
verkstæð-
inu
og
smíðaði spindilfjöðrina
með
eigin hendi,
svo að
úrið gekk
upp
frá
því
árum saman. Úrsmiðurinn
hreifst
af
þessu handbragði
og
vildi
fá Jónathan
til sín á
verkstæðið
og
læra
þar
úrsmíði.
En
Jónathan
hafnaði
því
boði,
því
þetta
var á
þeim tíma
sem
hann
var
aðalfyrir-
vinna móður sinnar austur
á
Fossi
eftir
að
faðir hans lézt,
og því
taldi
hann
sér
skylt
að
hjálpa henni eftir
mætti.
Um það
leyti fékkst hann
við barnakennslu
í
þrjá vetur
þar
eystra í Dyrhóla-
og
Hvammshrepp-
um,
og
sýnir
það enn,
hvað honum
var margt lagið.
Það var á
árunum
1890-93.
Á milli tektar
og
tvítugs átti
ég
þess kost
að
dvelja
um
tíma
úti á
Störhöfða
hjá
Jónathan
og
fjöl-
skyldu hans.
Ég fór
þangað
í
mesta
skammdeginu skömmu fyrir jólin.
Veðrið
var
eins
og
bezt verður
á
kosið
á
þeim tíma,
hæg
norðanátt,
bjart yfír
og
útsýni hrífandi
um
sólstöðurnar.
En svo
breyttist áttin
og gekk
til
suðausturs. Varð
þá
mjög dimmt sjálfa jóladagana,
en
á milli jóla
og
nýárs snerist áttin
aftur
til
norðurs,
og
ljómaði
þá
allt
upp
á ný
meðan dagur
var á
lofti.
Strax
og
komið
var
fram
um
þrett-
ándann fannst
mér
fara
að
bera
á
birtumun,
og
þegar
ég fór úr
Höfð-
aii\iin í janúarlok þótti
mér ég
hafa
lifað stórkostleg tímamót
í
náttúr-
unni.
Fór ég því
þaðan ríkur
af
þakklæti
til
almættisins fyrir
minnisstæðan dvalartíma
hjá
góðu
fólki. Vitavarðarstarfið
er
býsna
margþætt, ónæðissamt
og í
mörgu
nákvæmnisverk. Gæta þarf allra
glugga
vel, því að á þá
vill hlaðast
snjór þegar þannig viðrar. Allt starf
vitavarðarins miðar
að því að
vísa
sæfarendum rétta leið.
Og í því
efni
lét
Jónathan ekki sinn hlut
eftir liggja.
í lokin þykir
mér
rétt
að
geta
nokkuð
um
Stórhöfðavitann sjálfan.
Hann
var
tekinn
í
notkun
1. okt.
1906
og
átti
því 80 ára
afmæli
í
fyrra. Ekki
var
hann mjög fullkom-
inn
í
fyrstu. Sjónarlengd hans
var
aðeins
12
sjómílur,
en
ljósmagnið
hefur verið aukið oftar
en
einu sinni
síðan
og mun nú
vera
um 60
sjómíl-
ur. Fyrsti vitavörður
var
ráðinn
Guðmundur Ogmundsson járnsmið-
ur
í
Eyjum
og
gegndi hann
því
fram
undir
það að
Jónathan Jónsson
tók
við
í okt. 1910.
Jónathan gegndi vitavörzlunni
í
aldarfjórðung,
til
ársins
1935, er
Sigurður sonur hans
tók við.
Hann
andaðist
svo
fáum árum síðar,
10.
apríl
1939 á 82.
aldursári. Sigurður
gegndi stöðunni
í
þrjá áratugi.
Hann lézt skömmu eftir
að
sonur
hans,
Óskar, hafði tekið
við
vita-
vörzlunni. Óskar hefur
nú
gegnt
henni
í
meira
en tvo
áratugi.
í grein eftir Árna Árnason
frá
Grund
í
blaðinu Dagskrá
1985 rek-
ur hann sögu vitans
á
Stórhöfða
og kemst
þar m.a. svo að
orði:
„Jónathan
var vel
látinn
í starf-
inu
og
ávann
sér
traust allra, enda
var eftirlit hans
með
vitanum alla
tíð
í
mjög góðu lagi. Naut hann
fljótt aðstoðar sona sinna
við starf-
ið,
sem
gerðu
sér far um að
halda
öllu
í sem
beztu
og
fullkomnustu
lagj.
I
tíð
Jónathans Jónssonar urðu
miklar breytingar
á
húsakynnum
í
Stórhöfðavita, enda voru húsakynni
þar mjög lítil fyrstu árin. Fyrst
var
byggt
þar
vestan við gamla vitahús-
ið,
timburhús,
sem
stendur
enn, en
siðar
var svo
gerð stór
og
vönduð
viðbótarbygging
úr
steinsteypu.
Má
nú segja
að
íbúð vitavarðar
sé með
ágætum, stór
og
allvel vönduð.
Breytingar hafa
og
verið gerðar
á vitanum sjálfum.
Er þar og raf-
lýst
frá
eigin vél
til
heimilisnotkunar
og ljósmagn vitans aukið
að mun.
Þar
er nú
veðurathugunarstöð
og
hefír
svo
verið
frá 1921.
Eitt
er það sem
engum breyting-
um hefir
enn
tekið
í
Stórhöfða.
Það
er veðurhæðin.
Hún er oft
mikil
og
töluverður mismunur
þar á
veðri
og niðri
í
bænum.
En
veðurathug-
anir
eru
gerðar
þar af
trúmennsku
og réttsýni,
svo að þau eru
teljandi
dæmin
á
fíngrum
sér, sem
athugan-
ir vantar
frá
Stórhöfða.
Stórhöfðavitinn
er
eitt
af þörf-
ustu fyrirtækjum,
sem
Eyjamenn
börðust fyrir,
og
hefur ljós hans
ábyggilega borgið lífi óteljandi
far-
manna, bæði
inn- og
útlendum,
miklu fleiri
en
sögur fara
af.
Hann
er sannkallað leiðarljós sjómanna
við landtöku
í
Eyjum
og á
siglingum
til
og frá
íslandi. Hefðu Eyjamenn
ekki notið forystu framkvæmda-
mannsins Gísla Johnsens
í
þessu
velferðarmáli
er
hætt
við að
róður-
inn
til
sigurs málefnisins hefði orðið
erfíður. Þakkir þeim,
sem
þakka
ber."
Gaman
er að
glugga aðeins
í
veðurathugunartölur
frá
Stórhöfða.
Þaðan
eru
veðurskeyti send
til Veð-
urstofu íslands
á
þriggja tíma fresti
allt árið
um
kring, jafnt
á
hátíðum
sem aðra daga, enda
er
stöðin
svo-
kölluð alþjóðleg stöð
og
mikil
áherzla lögð
á
stundvísi. Meðalveð-
urhæð
um
árið
mun
vera
um 5
vindstig. Sumarið
1968 var
settur
þar
upp
vindmælir
af
fullkomnustu
gerð
með
sírita,
sem
skráir hverja
vindhviðu. Síðan
þá
hefur mesta
hviða mælst
119
hnútar.
Það var
14.
des. 1977.
Mesta sólarhrings
úrkoma hefur mælst
193 mm. Það
gerðist
28. nóv. 1978.
Mesta
mán-
aðarúrkoma
var
hinsvegar
í nóv.
1979,
444 mm.
Mesta ársúrkoma
var 2034
mm
árið 1984. Mesta frost
á síðari árum varð
16,1° á
selsíus
1.
aprfl
1968.
Mesti hiti hinsvegar
13.
ág. 1985,
19,1°.
Öllu þessu
er til
skila haldið
af
- vitaverðinum
í
Stórhöfða.
Höfundw er tæknifræðing
http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1667551
